คิดจะพัก-มักจะมีคำถามอยู่เสมอว่า ดนตรีแจ๊สนั้นเป็นอย่างไร?คำถามนี้เหมือนเป็นคำถามโลกแตกคำตอบที่ได้นั้นมีหลากหลายแล้วแต่มุมมองและประสบการณ์ของแต่ละคน ผู้ฟังบางกลุ่มก็บอกว่าเป็นดนตรีที่ฟังสบาย ๆ ชิว ๆเหมือนอยู่ทะเล บรรยากาศโรแมนติกแต่ในทางตรงข้ามผู้ฟังบางกลุ่มอาจจะบอกว่าดนตรีอะไรก็ไม่รู้ฟังไม่รู้เรื่อง ฟังแล้วปวดหัว

บางคนอาจจะกล่าวว่าเป็นดนตรีที่มีความอิสระในการบรรเลงนักดนตรีจะสามารถบรรเลงโดยการใช้อารมณ์และความรู้สึกของต
นเอง แต่บางคนอาจจะกล่าวว่าการบรรเลงดนตรีแจ๊สนั้นยากมากดนตรีอะไรก็ไม่รู้ทำไมมีคอร์ด (Chord) ประหลาดเยอะแยะไปหมด
ฯลฯ ดังที่ หลุย อาร์มสตรอง (Louis Armstrong ค.ศ. 1901-1971)นักทรัมเป็ตแจ๊สคนสำคัญได้กล่าวไว้ว่า “Man, if you have to ask
what jazz is, you'll never know.”

เมื่อพี่ใหญ่ของวงการกล่าวแบบนี้ พวกเราจะว่าอย่างไร …ผู้เขียนขอแนะนำให้ผู้อ่านลองพิจารณาและถามตัวเองว่า
“อะไรคือสิ่งที่ทำให้ผู้ฟังทราบว่าบทเพลงที่กำลังฟังอยู่นี้เรียกว่าดนตรีแจ๊ส” ดนตรีแจ๊สควรจะประกอบด้วยองค์ประกอบอะไรบ้างอ้างอิงจาก “ตำราทฤษฎีดนตรีแจ๊สและการอิมโพรไวส์”เขียนโดย ผู้ช่วยศาสตราจารย์ธีรัช เลาห์วีระพานิชอาจารย์ประจำวิทยาลัยดนตรี มหาวิทยาลัยรังสิตได้อธิบายถึงเรื่ององค์ประกอบของดนตรีแจ๊สไว้อย่างละเอียดว่ามีทั้งหมด 5 ประการ

ได้แก่ 1) การอิมโพรไวส์สำหรับดนตรีแจ๊ส (JazzImprovisation) 2) จังหวะในดนตรีแจ๊ส (Jazz Rhythm) 3)สำเนียงดนตรีแจ๊ส (Jazz Sound) 4) เสียงประสานดนตรีแจ๊ส(Jazz Harmony) และ 5)สังคีตลักษณ์และโครงสร้างของดนตรีแจ๊ส (Jazz Form and
Structure)

แน่นอนว่าเมื่อกล่าวถึงดนตรีแจ๊สผู้ฟังทุกคนคงจะนึกถึงการบรรเลงที่เน้นการด้นสดหรือการอิมโพรไวส์เป็นหลัก การอิมโพรไวส์คืออะไร?
นักดนตรีและนักวิชาการต่างให้นิยามความหมายของการอิมโพรไวส์สำหรับดนตรีแจ๊สไว้หลากหลาย โดยสรุปได้ว่า การอิมโพรไวส์
คือ การแสดงคีตปฏิภาณ การด้นสดการประพันธ์ทำนองขึ้นอย่างฉับพลันโดยไม่มีการตระเตรียมล่วงหน้าเป็นการบรรเลงที่แสดงออกถึงอารมณ์ความรู้สึกและความสามารถเฉพาะตัวของแต่ละบุคคลการอิมโพรไวส์สำหรับดนตรีแจ๊สมีหลายวิธีแต่ละวิธีต่างก็มีข้อดีแตกต่างกันไป
ไม่มีรูปแบบหรือวิธีการบรรเลงที่ตายตัว ขึ้นอยู่กับอุปนิสัยความชอบ และความถนัดของแต่ละบุคคล

เมื่อมองย้อนกลับไปยังรากฐานของดนตรีแจ๊สจะพบว่าดนตรีแจ๊สได้รับอิมธิพลมาจากดนตรีของชาวแอฟริกันซึ่งเป็นดนตรีที่มีเอกลักษณ์โดดเด่นด้านจังหวะโดยเฉพาะการใช้จังหวะขัด (Syncopation)ซึ่งเป็นการบรรเลงเน้นจังหวะ (Accentuation) ที่ไม่เป็นธรรมชาติ
มักจะบรรเลงก่อนหรือหลังจังหวะตก (Downbeat)ความชื่นชอบในการบรรเลงจังหวะขัดของนักดนตรีแจ๊สส่งผลให้เกิดรูปแบบจังหวะชนิดหนึ่งที่เรียกว่า “จังหวะซวิง” (Swing) ดังนั้นจังหวะซวิงจึงเป็นรูปแบบจังหวะสำคัญของดนตรีแจ๊สสิ่งหนึ่งที่ทำให้ดนตรีแจ๊สมีความแตกต่างจากดนตรีประเภทอย่างเห็นได้ชัดก็คือการใช้สุ้มเสียงหรือสำเนียงที่เป็นเอกลักษณ์ของนักดนตรีแต่ละคนการผลิตเสียงของดนตรีแจ๊สไม่มีการตั้งมาตรฐานว่าเสียงลักษณะใดเป็นเสียงที่ดี

นักดนตรีแจ๊สสามารถสร้างสรรค์เสียงของตนเองได้โดยไม่มีข้อจำกัด ทุกอย่างขึ้นอยู่กับความพึงพอใจของแต่ละบุคคล
อีกทั้งดนตรีแจ๊สก็ไม่มีข้อจำกัดทางเครื่องดนตรีไม่มีกฎเกณฑ์ตายตัว มีแต่กฎเฉพาะตัว เฉพาะบุคคล

สำหรับเรื่องการใช้เสียงประสานดนตรีแจ๊สรูปแบบสังคีตลักษณ์และโครงสร้างของดนตรีแจ๊สเป็นสิ่งที่ดนตรีแจ๊สไม่ได้คิดค้นขึ้นมาเอง
ดนตรีแจ๊สไม่ได้คิดค้นทฤษฎีหรือหลักการประสานเสียงของตนเองเมื่อศึกษาทางด้านประวัติศาสตร์จะทราบว่า
ดนตรีแจ๊สกำเนิดมาจากชาวแอฟฟริกันที่เป็นทาสพวกเขาเหล่านั้นจะมีองค์ความรู้สร้างสรรค์ทฤษฎีดนตรีใหม่ได้อย่า
งไร สิ่งที่เกิดขึ้นคือ พวกเขานำทฤษฎีดนตรีตะวันตกมาประยุกต์ใช้ซึ่งทำให้เกิดเสียงที่แตกต่างและเหมาะสมกับการบรรเลงของตนเอง
ฉะนั้น การสร้างเสียงประสานที่ทำให้เกิดเสียงที่แปลกหูจึงเป็นสิ่งที่ผู้ฟังมักจะได้ยินจากการฟังดนตรีแจ๊สอยู่เสมอ

สรุปดนตรีแจ๊สคืออะไร ผู้เขียนมีความคิดเห็นเช่นเดียวกับหลุยอาร์มสตรองที่ได้กล่าวเอาไว้ข้างต้นเพราะดนตรีแจ๊สเป็นเรื่องความรู้สึก
ถึงแม้จะเป็นบทเพลงบรรเลงที่ไม่มีเนื้อร้องดนตรีแจ๊สกลับเป็นดนตรีที่สามารถถ่ายทอดเรื่องราวแสดงออกถึงประสบการณ์ชีวิต ลักษณะท่าทาง อุปนิสัยและรสนิยมของผู้บรรเลงได้อย่างไม่น่าเชื่อ ฉะนั้นเมื่อถามว่าดนตรีแจ๊สเป็นอย่างไรจึงไม่สามารถบรรยายออกมาเป็นคำพูดหรือตัวหนังสือได้

องค์ประกอบที่กล่าวมาทั้งหมดนี้เป็นเพียงส่วนหนึ่งที่จะช่วยให้ผู้ฟังสามารถพิจารณาได้ว่าดนตรีที่ตนเองได้ยินนั้นเรียกว่าดนตรีแจ๊สหรือไม่
สำหรับความคิดเห็นส่วนตัวของผู้เขียนนั้นผู้เขียนมองว่าดนตรีแจ๊สเป็นดนตรีที่เหมาะสำหรับการผสมผสานเราสามารถเรียกดนตรีทุกประเภทว่าแจ๊สได้หากดนตรีนั้นมีการอิมโพรไวส์เป็นองค์ประกอบหลัก

ในหลายครั้งผู้เขียนมักจะถูกถามว่า ดนตรีแบบนี้เรียกว่าอะไร?เพลงนี้เป็นแจ๊สหรือเปล่า? เล่นแบบนี้เป็นแจ๊สแนวไหน?
ผู้เขียนมักจะยิ้มแล้วก็ไม่ได้ตอบอะไรหลายครั้งที่ผู้เขียนรู้สึกว่าเราไม่มีความจำเป็นจะต้องไปจำแนกประเภทดนตรี จะเรียกชื่อดนตรีแนวอะไรก็ไม่สำคัญเพราะอย่างไรดนตรีก็คือดนตรี เมื่อดนตรีคือเสียง

ฉะนั้นเสียงก็คือดนตรีเราจะเรียกว่าอะไรนั้นก็เป็นเพียงชื่อสมมุติเท่านั้น